موارد وجوب زکات:

بنابه نظر مشهور بين فقيهان، زكات، برنُه چيز واجب است. در غلات: گندم، جو، خرما و كشمش. در دامها: گوسفند، شتر و گاو. در نقدينگى: طلا و نقره.

در غلات چهارگانه، اگر پس از خشك شدن، به نصاب لازم: 288 من تبريز و 45 مثقال كم، برابر با 207/847 كيلوگرم برسد، قانون زكات آنها را در بر مى‌گيرد و صاحبان آنها در هنگام وجوب زكات، كه در گندم وجو، وقت بستن دانه، در خرما هنگام زرد، يا قرمز شدن و در كشمش هنگام بستن دانه هاى انگور است، بايد زكات آنها را پس از كسر هزينه بپردازد.

زكات غلات چهارگانه، آبيارى شده از آب باران، يا رودخانه و به وسيله دلو، يا موتور و ... است كه پس از جمع آورى محصول و كسر هزينه ها، بايد پرداخت گردد.

در هريك از دامهاى سه گانه، نصاب جداگانه اى است. گوسفند پنج نصاب گاو دو نصاب و شتر 12 نصاب دارد. اينها اگر در بيابان بچرند و همه سال، رها باشند و به كار گرفته نشوند و در تمام سال، در ملك مالك باشند، صاحبان آنها، بايد شمارى از آنها را، از باب زكات پرداخت كنند.

در پولهاى از جنس طلا و نقره سكه خورده اگر به نصاب لازم، كه در طلا، نصاب نخست آن بيست و نصاب دوم آن چهار مثقال و در نقره نصاب نخست آن، 105 و نصاب دوم آن 21 مثقال است، برسند و در تمام سال، از آن مالك باشند و... بايد مالك ( 2/5درصد) آنها را از باب زكات، بپردازد. موارد نُه گانه بالا، كه شرايط وجوب، اندازه نصاب آنها و... در كتابهاى فقهى و در رساله‌هاى عمليه، بيان شده است.

علامه در تذكره مى نويسد: «قداجمع المسلمون على ايجاب الزكاة فى تسعة اشياء، الابل والبقر والغنم والذهب والفضه والحنطة والشعير والتمر والزبيب واختلفوا فى مازاد على ذلك...»^[1]؛ همه مسلمانان، بر وجوب زكات در نُه چيز: شتر، گاو، گوسفند، طلا، نقره، گندم، جو، خرما و كشمش، اتفاق نظر دارند. ولى در غير اينها، بر يك نظر نيستند.

محقق نجفی در ذیل عبارت شرايع، آن جا كه موارد نُه گانه زكات را آورده، می‌فرماید: «بلا خلاف اجده فيه بين المسلمين فضلاً عن المؤمنين، بل هو من ضروريات الفقه ان لم يكن من ضروريات الدين...»^[2]؛ من بين مسلمانان در اين مسأله [وجوب زكات در نُه چيز] اختلافى نديده‌ام، تا چه رسد به مؤمنان. بلكه از ضروريات فقه است اگر نگوييم از ضروريات دين.

همچنین آملی می‌نویسد: «أما وجوبها في التسعة فهو مما لا خلاف فيه بين المسلمين فضلا عن المؤمنين»^[3]؛ وجوب زکات در نه چیز بین مسلمانان اجماعی است. بنابر اين، وجوب زكات در اين نه چيز، بین فقهاى امامیه و اهل سنت، اجماعی هستند.

فلسفه تشريع زكات رسيدگى به فقراء و مستمندان است. در روايات آمده خداوند قوت فقرا را در اموال اغنياء قرار داده است. از يك طرف با زكات، فقر و ندارى فقرا بر طرف مى‌گردد و از سوى ديگر، عبوديت و بندگى اغنياء و ثروتمندان امتحان مى‌شوند. در اين زمينه آيات و رواياتى وجود دارد كه اهداف تشريع زكات را بيان كرده است كه به عنوان نمونه و شاهد به یک روایت اشاره مى‌كنيم:

امام صادق علیه السلام می‌فرماید: «لَمَّا أُنْزِلَتْ آيَةُ الزَّكَاةِ  خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ بِها وَ أُنْزِلَتْ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ فَأَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ ص مُنَادِيَهُ فَنَادَى فِي النَّاسِ أَنَّ اللَّهَ فَرَضَ عَلَيْكُمُ الزَّكَاةَ كَمَا فَرَضَ عَلَيْكُمُ الصَّلَاة... فَنَادَى فِي الْمُسْلِمِينَ أَيُّهَا الْمُسْلِمُونَ زَكُّوا أَمْوَالَكُمْ تُقْبَلْ صَلَاتُكُم‏...»^[4]؛ چون آيه زكات در ماه رمضان نازل شد «خذ من اموالهم» پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم، به منادى خود فرمان داد كه به مردم اعلام كند كه خداوند تبارك و تعالى همان گونه كه نماز را بر شما واجب كرده بود، اينك زكات را نيز بر شما واجب كرد ... اى مسلمانان، زكات اموال خود را بپردازيد تا نماز شما پذيرفته شود.