قسمت پنجم

درقسمت قبل بیان شد که اگر ازاله ء نجاست از مسجد واجب باشد، نجس کردن آ ن  به طریق اولی حرام است.در این قسمت دنباله آن بحث را پی می گیریم:

وارد کردن نجاست در مسجد

  ادخال نجاست در مسجد از باب هتك حرمت حرام است .مرحوم سيد  يزدي مي فرمايد: «و اما ادخال المتنجس في المسجد فلا بأس به ما لم يستلزم الهتك».

 ترجمه: اگر شئ متنجسي را وارد مسجد بكنند، اشكالي ندارد در صورتي كه موجب هتك نشود. بنابراين اگر موجب هتك بشود حرام است..

 نظر مرحوم آقاي خويي: [1]

مي فرمايد: وارد كردن شئ متنجس در مسجد، به دو صورت است:

1- گاهي ممكن است موجب هتك بشود مثلا كسي كه كسيه بزرگي از زباله با خودش حمل مي كند و يك متاعي هم در آن دارد، با همه آن برود داخل مسجد، در اين صورت از ديد عرف هتك به حساب مي آيد و هتك مقدسات از محرمات الهي است بلا شبهه و بلا اشكال.

2- اما اگر هتك محقق نشود مثلا كسي كيفي و ساكي همراه خودش دارد كه داخل آن ساك و كيف الكل هست يا در دستمالي با خون دماغش آلوده شده و دستمال را داخل جيب خود قرار مي دهد و داخل مسجد مي شود، يا يك گوشه اي از عبايش به نجس آلوده شده مي رود به مسجد،يا كسي كفش نجسي دارد و داخل كيسه پلاستيك بگذارد و برود داخل مسجد، چه حكمي دارد آيا جايز است يا حرام؟

نظر فقهاي متأخر المتأخرين:

فقهاي عصر اخير مي گويند: اشكالي ندارد در صورتي كه موجب هتك نشود.               

 اما سيدالخویی مي فرمايد: نظر مشهور بر عدم جواز است.

ادله مشهور :

دلیل دال بر عدم جواز هتك نيست براي اينكه هتك عنوان جدايي است. هر چيزي ولو متنجس نباشد و موجب هتك بشود، جايز نيست.

1-حديث "جنبوا مساجدكم النجاسه"

اما دليلي كه در اين رابطه اقامه مي شود اولا همين حديث معروف است.

 [2]  مفاد اين حديث اين است كه هر شئ نجسي يا متنجسي بايد از مسجد دور گذاشته بشود  و اين دلالت بر مطلوب مي كند كه شئ متنجس نبايد داخل مسجد بشود.

اما سيد الخویی( قده) مي فرمايد: استدلال به اين حديث كافي نيست و نتيجه نمي هد. براي اين كه اين حديث سندا و دلالتا تمام نيست.

سند روايت:

اما سندا كه مرسل نبوي است كه عمدتا  روايات نبوي از طريق عامه مي رسد،هرچند در وسائل الشيعه نقل شده است ولي اصلش در منابع  عامه است.

 دو معني براي نجاست :

 مي فرمايد: درباره دلالت اين روايت بايد ببينيم كه منظور از نجاست چيست؟ آيا منظور از نجاست عين نجاست است و يا معناي اسم مصدري؟

1-اگرمنظور عين نجاست باشد، متنجس را هم دربرگيرد.

 گاهي در اصطلاحات مي گوييم النجاسات اثنتا عشره،منظوراگر عين نجاست باشد مي شود از اين حديث استفاده كرد كه جنبوا مساجدكم النجاسه و شئ متنجس هم كه نجاستي در آن است.

 پس دلالت بر مطلوب و مدعا كامل است.

  2-معنای دوم نجاست: نجاست به معناي محصل معناي مصدري كه اسم مصدر بشود. چون در ادبيات و لغت آمده است كه نجاست اسم مصدر است. اگر نجاست به عنوان حاصل معناي مصدري بكار برود مي شود وصف براي جسم يعني جسمِ حامل نجاست كه حملش هم حمل طبيعي است و حمل مبالغه ي  مثل اينكه بگوييم «زيد عدل». در اين صورت درست است كه شئ  باشد و حامل نجاست باشد كه دقيقا بر شئ متنجس صدق كند. مي فرمايد: اولا معناي اولي كه منظور از نجاست عين نجاست باشد، دلالت بر مطلوب مي كند. اما اگر منظور از نجاست معناي مصدري باشد، مجوز بر اين حمل نداريم كه حمل مبالغه ي بكنيم. ثانيا اگر به معناي مصدري آمد و حمل بر جسم شد، مفادش مي شود كه تنجيس حرام است جنبوا مساجدكم النجاسه يعني التنجيس و درحرمت تنجيس كه ما شكي نداريم و از اثبات مطلوب اجنبي است. اين دو اطلاق كه وجود داشت لفظ مي شود مردد و مجمل و دلالت كامل نيست.

 تحقيق :

 سند حديث مشهور بين فريقين است ،گرچه مرحوم خويي مشهور بين فريقين را هم قبول ندارند.

 اين حديث سندا از اعتبار برخوردار است چون سند اين حديث مشهور بين فريقين است. در وسائل در باب 24 از ابواب احكام مساجد مي فرمايد: «نقله جماعه من اصحابنا» كه معناي جماعه من اصحابنا يعني مشهور است كه اين مشهور از طريق ماست. اما از طريق عامه كه بالاتر از حد مشهور است و شايد در حد تواتر است. پس علي الاقل حديثي كه مشهور بين فريقين باشد، از اطمينان يا وثوق به صدور برخوردار است. ما اگر بنا بشود به خبر مشهور بين فريقين اعتماد نكنيم مي شویم جزء شكاكين. مشهور بين فريقين ضرب المثل اعتبار است و مي گوييم اين حديث مشهور بين فريقين است. پس از لحاظ سند اين حديث  از اعتبار برخوردار است.

 اما از لحاظ دلالت: نجاست اسم مصدر است و ما به همان لفظ وضعي اش اكتفاء مي كنيم كه اخذ به ظاهر است. اسم مصدر يعني ديگر تنجيس نيست و ديگر عين نجاست نيست بلكه نجاست به معناي اسم مصدر هم كه درباره عين نجس صدق مي كند و هم درباره متنجس صدق مي كند و فهم عرف هم مطابق با ظاهر اين حديث است كه نجاست يعني به قول مطلق آلودگي و پليدي و شیئی كه آلودگي در آنست، ابهام در صورتي مي آيد كه ما از ظاهر عبور كنيم و يك تحقيقاتي كنيم و چند احتمال عقلي  درست كنيم كه آن موقع ابهام دارد اما ظاهر نجاست است و متعلق «جنبوا» است. 

آمنظور از مساجد مواضع سجده؟

 اشكال : شاید منظوراز مساجد، مساجد سبعه باشد نه مساجدي كه جمع مسجدهاست.

منظوراز مساجد در عرف عام متشرعه مسجد و مصلي است. در بحث خواص  كه از جزئيات سجده صحبت مي كنند، در آنجا مساجد مواضع سبعه آمده است و آن بحث فقط اختصاص دارد در بيان خصوصيات سجده اما اگر بحث درباره خصوصيات سجده نباشد و به طور كل از مسجد صحبت به ميان بيايد در عرف متشرعه، منظور از مساجد، مسجد است. بنابراين دلالت اين روايت هم كامل و سندش هم درست و مشهور  است و مشهور هم مشهور قدمايي است نه متاخرين، بنابراين مطلب تا حدودي از پشتوانه خوبي برخوردار مي شود، لذا فتوا اين مي شود كه احتياط واجب اين است كه شئ نجس را وارد مسجد نكنيد براي نشستن و وقوف، اما اجتياز جايز است  به دلیل نص خاص .

2-  سيد الخویی مي فرمايد: استدلال شده است به آيه 28 سوره توبه كه در آن آيه آمده است:

«إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرامَ»

در اين آيه كه دقت كنيم  صغري و كبري از آن استفاده مي شود. صغري اين است «المشركون نجس و كل نجس لا يجوز دخولها في المسجد» و نتيجه هم قطعي است. از اين صغري و كبري نتيجه مي گيريم كه نجاست مشركين نجاست خاصي نيست و كبري هم اين است كه هيچ نجسي بايد به مسجد داخل نشود و خصوصيتي براي مسجد الحرام در اين جهت نيست. خصوصيتي كه در طهارت و نجاست وجود دارد همان خصوصيتي است كه در مساجد ديگر است. نتيجه اين مي شود كه هيچ شئ نجسي وارد مسجد نكنيد.

  ممكن است قذارت معنوي مراد باشد؟

 سيد الخویی مي فرمايد: اين استدلال در صورتي به نتيجه مي رسد كه منظور از نجاست در اصطلاح صدور آيه ،همان نجاست در اصطلاح فقه باشد. در اصطلاح فقه نجاست آثاري دارد حرمت اكل و شرب و تطهير و حرمت تنجيس مسجد كه اين ها آثار نجاست فقهي است اما در زمان صدور آيه، آيا نجاست به اين معنا بوده است؟ معلوم نيست. ممكن است نجاست در زمان نزول اين آيه قذارت و آلودگي بوده و قذارت معنوي كه شرك باشد و مناسبت هم دارد. براي اينكه خانه خدا كه طاهر و مطهر است و جايگاه عبادت و اخلاص و پاكيزگي است. عبادت يعني پالايش از همه آلودگي ها و آنجا فردي مشركي بيايد كه به خدا اعتقاد ندارد،‌ آن حالت روحي آن مشركين قذارت معنوي است و آن نجاست است. نجاست به معناي قذارت است اما قذارت دو قسم است:

1-قذارت ظاهري كه آلوده به اعيان نجس باشد 

2-قذارت معنوي كه شرك و الحاد باشد.

ممكن است منظور از آن قذارت قذارت معنوي باشد كه مناسبت زماني به تعبير امام خميني عنصر زمان و مكان هم اين را مي طلبد كه منظور از قذارت، قذارت معنوي باشد. علي الاقل هيچ كدام قابل اثبات نيست و نتيجتا دلالت آيه در اين مورد به اجمال برمي خورد كه قذارت ظاهري است يا قذارت معنوي و آنكه مدعاي ما را ثابت مي كند بايد قذارت ظاهري باشد. اجمال در اين جهت وجود دارد و بعد از اجمال ما نمي توانيم از اين آيه در جهت اثبات مشهور استفاده كنيم. باتنزل كه بگوييم كه اگر قذارت ظاهري باشد، لوازمي خواهد داشت كه به آن لوازم نمي توانيم ملتزم بشويم. لازم اين است كه اگر بنا بشود كه شئ متنجس وارد مسجد شدنش حرام باشد، اجتياز هم بايد حرام باشد. درحالي كه اجتياز جنب و حائض و مستحاضه و كسي كه قروح و جروح دارد، از لحاظ فقهي نصاً و فتواً جايز است به شرط اينكه توقف نكند. بنابراين چون لازم را نمي توانيم ملتزم بشويم، ملزوم يعني عدم جواز وارد كردن شئ متنجس در مسجد هم مثل آن است.

ولی لوازم اشكال ايجاد نمي كند چون آن اجتياز دليل خاص دارد و چيزي كه دليل خاص داشته باشد، جزء مخصص به حساب مي آيد و آن اشكالي ايجاد نمي كند. 

 ادامه دارد....

[1] 1. تنقيح العروه الوثقي ، جلد 3 ، صفحه 257 تا 260.
[2] 2. وسائل الشيعه ، جلد 3 ، باب 24 از ابواب احكام مساجد ، حديث 2.